در سومین روز از برگزاری هفته علمی تمدن نوین اسلامی، صبح روز چهارشنبه دوم دی ماه «هم اندیشی نیم روزه تمدن نوین اسلامی» با حضور جمعی از اندیشمندان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد. 

در این همایش، مقالاتی با موضوعات بازآفرینی تمدن اسلامی در پرتو پایه های چهارگانه ایمان توسط حجت الاسلام والمسلیمن علی ذوعلم، سطوح عقلانیت در جامعه شناسی تمدن نوین اسلامی با سخنرانی لطیف عیوضی، تمدن در ساحت قرآن با سخنرانی حسین احمدی و آینده پژوهی تمدن نوین اسلامی با سخنرانی حسین خزایی ارائه شدند و ناقدین نیز نظرات خود را بیان کردند.

در ابتدای این همایش نیم روزه، حجت الاسلام علی ذوعلم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مقاله خود را ارائه کرد و گفت: با این نگاه که ما در صدد بازآفرینی تمدن اسلامی هستیم این تعبیر انتخاب شده است، در حقیقت وقتی صحبت از تمدن نوین اسلامی می شود نه به این معناست که می خواهیم به تمدن پیشین بازگردیم که معنای ارتجاعی ندارد و نه به این معناست که ما می خواهیم آنرا از صفر شروع کنیم، چون تمدن اسلامی بخشی از واقعیتی است که زندگی امروز ما را هم می سازد. اگر بخواهیم با یک معنای علمی و دقیق در مورد مولفه ها و عوامل تمدن اسلامی نظر بدهیم حتما باید از منابع نقلی و عقلی در کنار هم استفاده کنیم و با یک روش اجتهادی به بحث بپردازیم.

وی ادامه داد: یعنی صرف تکیه به منابع نقلی کافی نیست و منابع معرفت دینی مان عقل و نقل به تعبیر استاد آیت الله جوادی آملی است ولی در عین حال می توانیم با بهره برداری از قرآن کریم یا روایت ائمه(ع) از برخی از نکات به عنوان رهیافت استفاده کنیم.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به روایتی از شرح ایمان در حکمت ۳۱ نهج البلاغه ادامه داد: این روایت نیز در اصول کافی و تحف العقول و در سه منبع مستقل بیان شده است که اگر تطور بیشتری نیز داشته باشیم ممکن است در منابع دیگر هم ذکر شده باشد؛ این کلام امیرمومنان امام علی(ع) به یک معنای فردی تاکنون ترجمه شده اما مدتی این مسئله در ذهن من بود که این حکمت می تواند در رابطه با تمدن نیز مطرح شود.

 ذوعلم اظهار کرد: وقتی سخن از تمدن اسلامی می گوییم به این معناست که مولفه های این تمدن و آن نظاماتی که برآیندشان تمدن را شکل می دهد بر مبنای مبانی و ارزش های اسلامی پایه ریزی شده یعنی مراد ما از تمدن اسلامی تمدن مسلمانان نیست، در حالی که ممکن است در تحلیل و نقد تمدن اسلامی، گذشته ی این بحث مطرح شود که بسیاری از جنبه های تمدن اسلامی جنبه هایی بوده که مسلمانان با آن درجه از فهم محدودی که داشتن آن را ایجاد کردند؛ پس نمی شود همه تمدن اسلامی گذشته را به پای اسلام نوشت.

وی افزود: در مقاله حاضر، روی این نکته تاکید است که آن نگرش و تلقی که از اسلام است در پایه ها و مولفه ها ببینیم. در اسلام مهمترین نکته ایمان است و ایمان رکن دیانت حق است. بنابراین یک تمدن دینی و اسلامی واقعی نمی تواند ایمانی نباشد؛ در اینجا توضیحاتی درباره ایمان و ارتباط ایمان به علم و عمل داده شده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه ارائه مقاله خود با اشاره به سخنانی از حضرت علی(ع) گفت: حضرت علی(ع) می فرمایند: ایمان دارای چهار پایه صبر، یقین، عقل و جهاد است؛ بنابراین ما هم در بازآفرینی تمدن اسلامی، شکل دهی، تسریع و تقویت آن باید به ایمان توجه داشته باشیم. تمدن اسلامی، تمدن ایمانی است نه ایمان به یک معنی روانشناختی بلکه ایمان در یک مجرا و منظر اجتماعی

وی افزود: همان گونه که تقوا را یک امر فردی و اجتماعی در جامعه مطرح می کنیم دلیلی نداریم بگوییم که ایمان یک بروز و ظهور فردی دارد، بلکه یک ظهور اجتماعی هم دارد. اگر ایمان بر چهار پایه استوار است به این معناست که در تمدن اسلامی و در شکل گیری یک تمدن این چهار عنصر به عنوان پایه های اساسی ساخت تمدن نوین اسلامی در بعد معنوی،فرهنگی و فکری خودش مورد توجه ما باشد.

حجت الاسلام ذوعلم در ادامه سخنانش تصریح کرد در یک بحث دیگری، صبر به معنی استقامت و ایستادگی در برابر عجول بودن، یقین به معنای ایمان عمیق، باور مستحکم و تغییر ناپذیر در مقابل یک فضای شک آلود و شبه آمیز است، عدل به معنای عدالت در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در برابر ظلم و تبعیض است و جهاد یعنی سخت کوشی و خطر پذیری در مقابل تنبلی و بیکاری و انفعال.

به گفته این استاد دانشگاه، این چهار عنصر شالوده تمدن اسلامی را شکل می دهد؛ اگر این جایگاه را برای روایات معصومان قائل باشیم که معلمان ما هستند و با توجه به پشتوانه وحیانی که از آن برخوردارند همان جنبه های ناآشکار را برای ما هدایت می کند. از این روایت این استفاد را می کنیم که در مسیر ساخت تمدن اسلامی باید به این عناصر توجه کرد.

وی با بیان اینکه این پایه های ایمانی به سه پرسش پاسخ می دهند، ادامه داد: پرسش اول این است که چه عواملی سبب ساز تمدن اسلامی است و ما با این چهار رکن ایمان پاسخ می دهیم که در تمدن اسلامی باید صبر،  استقامت، شناخت عمیق، عدالت و نیز مجاهدت را در عرصه های مختلف تعریف و مصداق یابی کرده و توسعه دهیم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تاکید کرد: بدون اینکه به عدالت در جامعه بپردازیم به فرهنگ تمدن اسلامی نمی رسیم، برای رسیدن به تمدن اسلامی صرف نظریه پردازی کافی نیست. صبر، یقین، جهاد و عدل را باید توسعه دهیم.

به گفته حجت الاسلام ذوعلم، بدون زیرساخت یقین، صبر و عدالت شکل نمی گیرد، بدون صبر، عقل تحقق نمی یابد و خود جهاد هم به صبر نیاز دارد. در مرحله دوم تمدن اسلامی برای بقا خود نیاز به این چهار عامل دارد. تمدن اسلامی، تمدن ایمانی است و اگر ایمان دارای این چهار رکن است پس تمدن اسلامی هم این چهار رکن را در خود دارد.

وی تصریح کرد: نکته دقیق این است که اگر این برداشت ها و دریافت ها درست باشد مکانیزم درونی تمدن اسلامی به گونه ای است که عوامل تقویت کننده اش را خودش بازتولید می کند و افزایش می دهد؛ اگر تمدنی واقعاً اسلامی باشد به این معنا که ارکانش را نگرش های اسلامی شکل داده باشد این تمدن رو به زوال نمی رود.

انتهای پیام/